Bazı kaynaklarda inovasyonun farklı türlere ayrıldığını görmüş olabilirsiniz. Kimi inovasyonun yapıldığı alana göre, kimi inovasyonun etkisinin boyutuna göre, kimi de kullanılan teknolojinin ne kadar yeni olduğuna veya hedeflenen ihtiyacın ne kadar bakir olduğuna bakarak farklı sınıflandırma yaklaşımları ortaya koymuş.  Farklı türleri ifade etmek için aynı sözcüklerin kullanıldığı durumlar da oluyor, o yüzden bu sınıflandırma çabaları bazen kafa karışıklığına da sebep oluyor maalesef. Fazla detaya girmeden birkaç sınıflandırma yaklaşımına burada değinmek istedim.

Bu yaklaşımlardan en bilineni, bir inovasyon danışmanlık şirketi olan Doblin Group’a ait. İnovasyonları yapıldığı alana göre sınıflandıran “On İnovasyon Türü” adında bir çerçeve geliştirdi. (21) Bu çerçevede tanımlanan türler, yapılandırma, teklif ve deneyim olmak üzere üç geniş kategori altında guruplanmış. Yapılandırma, bir organizasyonun iç operasyonlarına atıfta bulunuyor ve şu inovasyon türlerini barındırıyor:

• Kar Modeli İnovasyonu: Bir işletmede paranın nasıl kazanıldığını değiştirmeye dönük inovasyonları kapsar. Daha önce basılı yayın reklamlarından ve satışlardan gelir sağlayan geleneksel gazetelerin artan dijitalleşme ve azalan baskı satışları karşısında mobil veya web tabanlı platformlarına abonelik ücreti alarak gelir elde etmeye başlaması kar modeli değişimine bir örnek olarak verilebilir.
• Ağ: Tedarik zincirlerindeki paydaşları ve ittifakları kullanarak üretilen değeri arttırmayı veya yeni pazarlar yaratmayı kapsar. Bir otomobil firmasının, bir yazılım ve bir grafik işlemcisi firması ile bir araya gelerek otonom sürüş gibi yeni özelliklere sahip ürünler geliştirebilir olması bu inovasyon türüne örnek olarak verilebilir.
• Yapı: Şirketin fiziki, fikri ve insan kaynaklarını benzersiz şekilde yeniden düzenleyerek verimliliği arttırmayı veya yeni potansiyeller yaratmayı kapsar. Bir tarım şirketinin geleneksel olarak açık alanda ekimi yapılan bir üründe dikey tarıma geçip alan ihtiyacını azaltması veya hiyerarşik yapıda faaliyet gösteren şirketlerin olduğu bir sektörde bir şirketin holakratik bir yapıya geçerek çevikliğini arttırması ve bu sayede rekabet avantajı sağlaması bu inovasyon türüne örnek olarak verilebilir. Ünlü örneklerden biri de Toyota’nın yalın üretim kültürüdür.
• Süreç: İşi daha verimli veya daha iyi kalitede yapmak için süreçleri iyileştirmeyi veya yeni süreçler tasarlamayı kapsar. 1900’lü yılların başında Ford’un bir araç üretmek için ilk defa bir montaj hattı kullanması ve bu sayede üretim hızını ve maliyetlerini radikal bir şekilde iyileştirmesi bu inovasyon türünün ünlü örneklerindendir.

Teklif kategorisi, bir şirketin sunduğu ürün ve hizmetlerle ilgilidir ve şu inovasyon türlerini içerir:

• Ürün Performansı: Mevcut ürünleri geliştirmeyi veya üstün performans veya özelliklere sahip yeni ürünler geliştirmeyi içerir. Örnek olarak toz torbası ile çalışan elektrikli süpürgelerin zamanla toz torbasız hale gelmesi, ortam havasını kirletmeyen özel filtrelere veya çok yüksek çekim gücü sunan motorlara sahip olması verilebilir.
• Ürün Sistemi: Tek bir üründen daha fazla değer sağlayabilen birlikte çalışan tamamlayıcı ürünler veya ürün ekosistemleri yaratmayı içerir. En güzel örneklerinden biri akıllı telefonlardır. Bir akıllı telefon donanımı, işletim sistemi, uygulama mağazası ve bağlantılı çalışabilen pek çok ekipmanı ile bir ürün sistemidir.
• Hizmet: Bir ürünün faydasını, performansını ve görünür değerini artırmayı içerir. Bu tarz inovasyonlar bir ürünü denemenin veya kullanmanın önündeki engelleri kaldırır veya müşterilerin normalde gözden kaçırabileceği özellikleri ortaya çıkarırlar. Örneğin, bir çevrimiçi satış mağazasının kargo hizmetini ücretsiz yapması, şehir içinde bir günde teslimat garantisi vermesi, müşterinin istediği lokasyondan ürün iadesi alma hizmeti vermeye başlaması çevrimiçi alışveriş deneyimini iyileştiren inovasyonlardır.

Deneyim kategorisi, son kullanıcı deneyimi ile ilgilidir ve şunları içerir:

• Kanal: Bir ürün veya hizmeti müşterilere ulaştırmanın yeni veya daha iyi yollarını bulmayı içerir. Örneğin otomobiller, geleneksel olarak büyük fiziki satış merkezlerinden satışı yapılan ürünlerdir. Bu ürünleri internet üzerinden satmaya başlamak bir kanal inovasyonudur.
• Marka: Marka gücünü kullanarak pazarda farklılaşma yoluyla değer yaratmayı veya değeri arttırmayı içerir. Çevreci ve aktivist karakteri ile öne çıkan Patagonia ve The Body Shop markaları bu inovasyon türüne güzel bir örnektir.
• Müşteri Etkileşimi: Müşteri ile ürün veya şirket arasında daha derin, daha anlamlı bir bağlantı kurmanın yollarını bulmayı içerir. Ünlü örneklerden bazıları Starbucks ve Lexus şirketlerinin özelleştirilmiş müşteri deneyimi yaratmaya dönük uygulamalarıdır.

İnovasyonların ne kadar katılımlı gerçekleştirildiğine bakılarak sınıflandırıldığını da görebilirsiniz. Bir organizasyonun sadece kendi iç kaynakları ile inovasyon ürettiği yaklaşıma kapalı inovasyon denir. İnovasyonun tedarikçiler, müşteriler ve hatta rakipler gibi dış ortaklarla geniş bir şekilde iş birliği yaparak üretildiği yaklaşıma da açık inovasyon denir. Kickstarter gibi platformlar üzerinden, fikirlerin ve çözümlerin geniş kitlelerin katılımıyla geliştirilmesi bir açık inovasyon örneğidir.

İnovasyonlar ticari kar amacıyla mı, yoksa sosyal fayda amacıyla mı gerçekleştirildiğine bakılarak da sınıflandırılır. Sosyal inovasyonlar, sosyal ihtiyaçları daha etkili bir şekilde karşılamak için inovasyon üretmeye odaklanır. Bunlar, sosyal girişimler, kar amacı gütmeyen kuruluşlar veya sosyal sorumluluk amacı olan işletmeler tarafından yönlendirilir. Gelişmekte olan ülkelerdeki mikrofinans hizmetleri, yoksulluğun azaltılması üzerinde derin etkileri olan bir sosyal inovasyon örneğidir.

Bir diğer sınıflandırma yaklaşımı da inovasyonun yarattığı etkiyi dikkate alır. Artırımlı inovasyon denilen tür, mevcut çözümler üzerinde küçük iyileştirmeler elde etmeyi hedefler. Riski azdır. Günlük hayatımızdaki inovasyonların çoğu bu türdendir. Her yeni çıkan telefon veya araba modeli bir önceki modele göre pek çok artırımlı inovasyon içerir. Radikal ya da sıçramalı diye ifade edilen diğer inovasyon türü ise, dönüştürücü etkiye sahiptir. Çoğu zaman yeni pazarların oluşmasına sebep olur. Örneğin uçak sıçramalı bir inovasyondur. Havayolu ulaşımı önceden haftalar süren seyahat ve taşımaları saatler mertebesine indirmiştir.

İnovasyonları nasıl gerçekleştirildiğine bakarak da sınıflandırmak mümkün. Bu konuya inovasyon stratejisini işlediğim birkaç yazıda değineceğim.